Wie kent hem niet; Sinterklaas, Sinterklaas en natuurlijk…? Ach, dit is een stuk op het echte leven van Nicolaas en zijn reis naar heiligeid. Hij is een geliefde binnen de heiligenvererende kerken, maar ook ver buiten die muren. Hij heeft de Reformatie overleefd; Sinterklaas, de vriend van ieder kind.
“De gever van elke goede gave en volmaakte gift heeft ons geroepen om Gods vrijgevigheid na te volgen, uit genade, door het geloof, en dit is niet uit onszelven.”
Sint Nicolaas van Myra
In zijn eigen woorden herkennen we de kern van Nicolaas’ leven en werk; een bijzondere toewijding aan vrijgevigheid en hulp. Zijn goedheid reflecteert al eeuwen lang in het Nederlandse volksfeest; kinderen genieten van cadeaus en suikergoed en ’s nachts worden geheimelijk cadeautjes afgegeven. Allereerst belanden er kleine geschenken en strooigoed in de schoen en op ’t heerlijk avondje, welke plaatsvindt voor ‘Sinterklaas’ zijn feestdag op de zesde van december, wordt er ineens aan de deur geklopt terwijl vader, helaas, net een nieuw flesje bier ging halen. Bij ’t opendoen treft men dan veelal een jutezak vol geschenken, of wellicht een roe.
En hoewel er onder volwassenen wat onenigheid heerst over de tradities binnen het feest, beschouwen we het, zoals een ware Nederlander schuldig is te doen, als een van onze heiligste goederen. Maar op wie zijn we nu eigenlijk zo dol? Gelukkig zijn er veel verhalen van Sint Nicolaas bewaard gebleven in een eeuwenoude bundel.
Het vroege leven van de goedheiligman
Nicolaas werd geboren in het jaar 270 na Christus in de Griekse flank van het Romeinse Rijk, in een stad genaamd Myra. Tegenwoordig staat die plaats bekend als Demre, wat valt onder de wetgeving van Turkije. Etnisch gezien is Sint Nicolaas dus eigenlijk een Griek; de ‘echte’ goedheiligman komt niet uit Spanje, noch uit ‘Turkije’.
Hij was het enige kind van zijn welvarende ouders; Theophanes en Nona. De ouders van Nicolaas waren hun hele huwelijk al kinderloos, maar hadden wel een enorm grote kinderwens. Zij baden met tranen tot God, dat Hij hen een kind zou schenken.
Toen ze eindelijk verzoet waren met een kind, vernoemden ze hem naar zijn oom Nicolaas, de bisschop van Patara; een stad vlakbij Myra. Hij groeide op binnen een geestelijke omgeving en werd, bij het bereiken van volwassenheid, door zijn oom tot priester gewijd.
Zijn oom voorspelde dat hij zelf ooit bisschop zou worden. Nicolaas oefende discipline door te vasten en te bidden. Nicolaas was ook een gulle man; bij het sterven van zijn ouders kreeg hij een welgestelde erfenis. Zijn rijkdom zette hij in om de armen, zieken en behoeftigen te ondersteunen die om hulp riepen, zoals Christus sprak:
‘Verkoopt wat gij hebt, en geeft het den armen, en gij zult eenen schat hebben in den hemel.’
Mattheüs 19:21
Toen zijn oom op pelgrimstocht ging naar Jeruzalem, nam Nicolaas tijdelijk de leiding over van het klooster van zijn oom genaamd Nieuw Zion. Dit deed hij met zoveel wijsheid en toewijding dat men zei dat het voelde alsof de bisschop zelf nog aanwezig was.
Wonderen en legendes van Sint Nicolaas
Er zijn veel verhalen over opmerkelijke handelingen en verrichtingen van Sint Nicolaas. In deze wonderen en legendes kunnen we duidelijk de oorsprong vinden van vele tradities en gebruiken die zich gemanifesteerd hebben in het huidige Sinterklaasfeest.
De geheime redding van de drie dochters
Een van de bekendste legendes over Sint Nicolaas betreft een arme man met drie dochters die geen bruidsschat kunnen betalen. Dit zou de verleiding opwekken om de dochters aan de tempel te verkopen voor prostitutie, zoals indertijd gebruikelijk was bij de armen. Nicolaas, die het lijden hoorde, besloot in het geheim te helpen. De motivatie hiervoor kwam uit de Bijbel;
“Hebt acht, dat gij uwe aalmoesse niet en doet voor de mensen, om van haar gezien te worden…”
Mattheüs 6:1
Dit betekend zowel dat je de goede daden niet in de ogen van de mensen doet, maar voor God alleen. Dientengevolge besloot Nicolaas om een zak goud door het raam het huis te werpen, zodat de vader een bruidsschat kon betalen en één van zijn dochters kon laten trouwen.
Voordat Nicolaas de andere dochters zou voorzien met goudstukken, wilde hij eerst zeker weten dat de vader het ook echt voor het goede zou gebruiken. Toen het bekend werd dat de oudste dochter ging trouwen, zag Nicolaas dat het goed was en bleef in de daaropvolgende twee nachten terugkeren om de overige dochters ook uit de nood te helpen.
De vader van de dochters wilde echter wel weten wie de weldoener was; hij bleef wakker voor de derde en laatste goudzak. Uiteindelijk ontdekte hij dat Nicolaas de geheime weldoener was. Nicolaas wilde echter niet dat zijn daad bekend werd en vroeg om het geheim te houden tot na zijn dood. Er wordt gezegd dat een van de goudzakken in een schoen was beland, waar het gebruik van het schoenzetten en het strooien van snoepgoed haar oorsprong vindt.
De wonderbaarlijke redding van het schip
Een ander wonder van Nicolaas gebeurde tijdens een zeereis. Terwijl zijn schip langs de kust van Egypte voer, raakte het schip in een hevige storm. De bemanning was bang en riep om hulp. Nicolaas bad tot God en vroeg om redding voor hen. Tot ieders verbazing kalmeerde de storm vlot. Deze gebeurtenis is een van de redenen waarom Nicolaas vaak wordt aangeroepen als de beschermheilige van zeelieden maar ook ‘zeesteden’ zoals Amsterdam of van zeemachten, zoals de Griekse Marine.
Het wonder van de drie kinderen
Een gruwelijk verhaal dat tot de meest beroemde wonderen van Sint Nicolaas behoort, gaat over een slager die tijdens een zware hongersnood drie kleine kinderen naar zijn huis lokte. Daar vermoordde hij hen en bewaarde hun resten in een vat met pekel, met het voornemen deze als ham te verkopen. Nicolaas, die naar de regio was gekomen om de hongerigen te helpen, ontdekte het afschuwelijke misdrijf en doorzag de leugens van de slager.
Nicolaas maakte het teken van het kruis en bracht de kinderen weer tot leven. Hoewel het verhaal in moderne oren bizar en huiveringwekkend klinkt, was het in de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd buitengewoon geliefd. Het symboliseerde Nicolaas’ rol als beschermer van onschuldigen en wonderdoener.
Het werd zo populair dat kunstenaars en beeldhouwers deze gebeurtenis vaak uitbeeldden in standbeelden, glas-in-loodramen, schilderijen en wandtapijten.
Later, omdat deze gebeurtenis zo vaak werd uitgebeeld, kozen kunstenaars er voor om Nicolaas louter met drie naakte kinderen en een houten vat aan zijn voeten af te beelden. Hierdoor ontstond de verwarring dat hij de beschermheilige van kinderen is. Deze, dus eigenlijk foutieve, gedachten is altijd bij ons gebleven.
Leven van Nicolaas als bisschop
Dankzij zijn prominente positie als bisschop in de vroege dagen van het christendom, werd Nicolaas tijdens de christenvervolgingen onder keizer Diocletianus gevangengenomen en zwaar gefolterd. Uiteindelijk echter, komt Constantijn de Grote aan de macht, en word Nicolaas vrijgelaten en hervatte hij zijn werk als bisschop van Myra.
De goedheiligman deelt een klap uit
Toen de Romeinse Keizer, Constantijn de Grote, zich had bekeerd tot het christendom, werd er een vergadering bijeengeroepen in Nicea, waarin de kerkvaders de grondslag van het christendom vaststellen.
Deze vergadering staat bekend als de Eerste Oecumenische Concilie van Nicea en werd gehouden in het jaar 325 n.Chr. Een van de belangrijkste christelijke teksten kwam hieruit te voorschijn; de Geloofsbelijdenis van Nicea. Dit is nog altijd het fundament van het geloof, waar de hoofdregels van het christendom in staan.
Ook daar aanwezig was een priester genaamd Arius. Hij betoogde dat Christus, God de Zoon, niet goddelijk was, maar dus louter de zoon van God. Nicolaas accepteerde deze ketterij niet, en ging Arius tegemoet. Sint Nicolaas geeft Arius een klap in zijn gezicht.
Arius wankelde en moest door een dienaar worden opgevangen. De zaal viel ongemakkelijk stil en Keizer Constantijn gaf opdracht om Nicolaas te verwijderen, en de wachters brachten hem naar een cel en ontnamen zijn bisschopskledij. De bisschoppen bleven achter, die terugdachten aan de tijd van de recente christenvervolging, waar zij allen ook tot de cel werden gebracht.
Een hemels bezoek
In zijn cel voelde Nicolaas zich beschaamd over zijn uitbarsting, maar niet over zijn geloof. Hij bad de hele nacht om vergiffenis en kracht. Plots verschenen Jezus Christus en Maria, Zijn Moeder, aan hem in een visioen. ‘Waarom zit je in de gevangenis?’ vroeg Maria aan de Sint. ‘Vanwege mijn liefde voor U’, antwoordde Nicolaas. Jezus overhandigde hem het Evangelieboek en Maria gaf hem een omophorion, zodat hij opnieuw gekleed was als bisschop.
Toen de cipier hem de volgende ochtend kwam controleren, vond hij Nicolaas zonder ketenen, gekleed in zijn bisschoppelijke gewaden, stil lezend in de Bijbel.
Ook de overige bisschoppen wisten dit al; zij hadden allemaal gedroomd over Nicolaas in de cel en zagen dat God de Zoon hem een Evangelieboek overhandigde. De bisschoppen wilde dat Nicolaas zo snel mogelijk weer vrij kwam; anders gingen zij niet verder discussiëren. Dit wonder werd snel aan de keizer gerapporteerd en Nicolaas kwam weer vrij.
Andere goede daden
Andere, wat ‘kleinere’ goede daden zijn dat de Sint ooit een Etiopische slaaf genaamd Piter zou hebben vrijgekocht. Dit zou de kleur (en naam) van Zwarte Piet kunnen verklaren, maar dat staat niet vast. Vroeger was er maar één Zwarte Piet die de Sint bijstond, die fungeerde als een soort ‘boeman’. Dit soort figuren waren vroeger ook diepzwart.
Nalatenschap van de goedheiligman
Door zijn uitermate bijzondere, vrijgevige leven wordt Sint Nicolaas nog altijd geëerd en herdacht. Zijn feestdag op zes december wordt al sinds de 5e eeuw gevierd en al in de achtste eeuw werd hij heilig verklaard.
Zelfs tijdens de Reformatie, toen de verering van heiligen in protestantse landen werd afgeschaft, bleef de naam en traditie van Nicolaas voortbestaan in Nederland. Het feest was Nederland te dierbaar en groeide uit tot een volksfeest. Bij ons bleef hij geliefd als Sinterklaas.
De Nederlandse Sinterklaas en kerst
In de Middeleeuwen spraken we zijn naam uit als Sanct Herr Nicholas. Deze uitspraak evolueerde tot Sinterklaas, zoals we hem vandaag kennen. Nederlandse kolonisten brachten deze traditie in de 17e eeuw naar Nieuw-Amsterdam (het huidige New York). De Engelstalige bevolking kon de naam niet zo goed uitspreken, en zo werd hij daar ‘Santa Claus‘.
Eeuwenoud feest
Zijn vrijgevige leven inspireerde de traditie van het cadeautjes geven. In België en Frankrijk was het in de Middeleeuwen gebruikelijk dat nonnen in de nacht van 6 december manden met voedsel en kleding bij de armen achterlieten.
Ook in Nederland vieren we al eeuwenlang het Sinterklaasfeest. Vroeger, toen de kerken nog echt diende als een ontmoetingsplaats, plaatste kinderen van arme gezinnen op de avond van vijf december hun schoen, die op de zesde van december dan verzoet was met geschenken. Rijke gezinnen vierde het feest veelal thuis, maar van een jutezak was nog geen spraken.
Nalatenschap van liefde
Sint Nicolaas is dus een waardige bekleder van de heilige titel van Sint. Zijn manier van leven waar hij zijn rijkdom gebruikt voor het welzijn van andere, is, ondanks of je gelooft in de wonderen of niet, alle eerbied waard.
God, die den heiligen bisschop Nicolaas door ontelbare wonderen hebt verheerlijkt; verleen, vragen wij, dat wij door zijn verdiensten en gebeden van de vlammen der hel worden bevrijd. Door Christus onzen Heer.
Een oud gebed ter bedanking van de Sint
We kunnen trots zijn, dat wij als Nederland zulk een volksfeest hebben. Een feest ter ere van een weldoener, voor het geluk van de kinderen. De Sinterklaasliedjes, de spanning rondom het Sinterklaasjournaal, het bijwonen van een intocht, op schoot mogen zitten bij de Sint; het zijn allemaal kernherinneringen van ons kinderleven. Sint Nicolaas, hulde!